Yükseköğretimde Uluslararasılaşma Neden/Nedenler?

 

 

Gelişmiş ülkelerdeki prestijli ve markalaşmış üniversitelere özgü bir olgu olarak algılanan yükseköğretimde uluslararasılaşma, gerçekte pek çok yükseköğretim kurumunu önemli derecede ilgilendiren bir politika geliştirme alanıdır (Egron-Polak, 2012). Bir kurumun uluslararasılaşma gerekçelerini incelerken kurumun uluslararasılaşmaya dönük politikalarını hangi değerler temelinde yapılandırdığını sorgulamak gerekmektedir (Knight, 2006b). Uluslararasılaşmaya yönelen kurumlar, çok farklı ve değişken gerekçelere dayanarak politika geliştirmektedirler. Bazı üniversiteler yetenekli ve nitelikli yabancı öğrencileri bünyelerine katmak için çabalarken (Lipsett, 2009), bazıları da nitelikli araştırmacı ve öğretim üyelerini kazanmaya çalışmaktadırlar (Delgado-Márquez, Hurtado-Torres & Bondar, 2011). Son yıllarda yetenekli uluslararası öğrencileri kazanmak için markalaşma ve rekabeti artırmaya yönelik ekonomik gerekçeler daha fazla önem kazanmıştır (Knight, 2008). 

Uluslararasılaşma gerekçeleri bağlam ve durumlara göre farklılaştığı için Knight (2004) değişmekte olan gerekçeleri ele almıştır. Bu çerçevede, stratejik ortaklık, ticaret ve sosyo kültürel gelişimle ilgili olan millî insan kaynağını geliştirme ve öğrenci, öğretim üyesini geliştirme ve bilgi üretimi gibi kurumun uluslararası alanda marka olmasını sağlayacak gerekçeler irdelenebilir. Knight (2004) ulusal ve kurumsal düzeydeki söz konusu gerekçeleri; sosyo kültürel, politik, ekonomik ve akademik olarak dört başlık altında tekrar sınıflandırmıştır. Yükseköğretim kurumlarını uluslararasılaşmaya yönlendiren gerekçeler farklı boyutlarda sunulsa da uluslararasılaşma alan yazınında genel olarak dört ana başlık altında incelenmektedir. Bu gerekçeler uluslararasılaşma sürecinin temel taşları olarak görülebilir. Uluslararasılaşma çabası içindeki kurumlar, söz konusu gerekçelerden kendilerine en uygun olanı seçerek uygulamaya koyarlar. Bir kurumun hangi gerekçeyle uluslararasılaşmaya yöneldiği kurumun geçmişi, özkaynakları ve paydaşların etkilerine bağlıdır (Knight, 2004). Örneğin, tıp eğitiminde öncü olan bir üniversite, akademik bağlamda eğitim kalitesini daha fazla yükseltmek ve uluslararası standartlarda eğitim vermek gibi gerekçeleri dikkate alarak hareket edebilir. Mühendislik alanında ileri düzeyde eğitim veren bir üniversite de ar-ge faaliyetlerine uluslararası bir boyut kazandırabilmeyi öncelikli hedefleri arasına koyabilir. Sonuç olarak, yükseköğretim kurumları uluslararasılaşma gereksinimlerini bu gerekçelerle birlikte somut hale getirebilirler. Bu durumda açık, anlaşılır ve gerçekçi bir şekilde kurgulanan gerekçeler, uluslararasılaşma sürecinde kurum için yol gösterici nitelikte olabilir. 

 

 

Yükseköğretimde uluslararasılaşma olgusunun sosyo kültürel gerekçeleri; millî kültürel kimliğin inşası, kültürlerarası farkındalığın artırılması, vatandaşlık bilincinin gelişimi ve toplumsal ilerleme gibi boyutlarda irdelenebilir. Söz konusu boyutlar, küreselleşme kavramıyla yakından ilişkilidir. Dünya kültürü kuramına göre küreselleşme olgusu, homojenize bir kültürü meydana getirmektedir. Bu homojen kültür sayesinde insanlar ve toplumlar birbirleriyle daha kolay anlaşabilirler ve bu durum, toplumsal barış ve huzuru sağlamanın yanı sıra dünya barışına da katkı sunabilir. Yükseköğretim kurumlarının homojen kültür oluşumuna olan büyük katkıları düşünüldüğünde sosyo kültürel gerekçelerin dayanağı daha kolay anlaşılabilir. Homojenize bir kültür bağlamında İngiliz dili ele alındığında, toplumlar arası iletişimin daha kolay sağlanacağı gerekçesiyle İngilizcenin uluslararası bir dil olarak kabul edilmesi örnek olarak verilebilir. Diğer yandan gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkeleri kontrol altında tutabilmek için başvurduğu yollardan en önemlisi, söz konusu ülkelerin sosyo kültürel özelliklerini tanımaktır. Bu bakımdan üniversitelerin uluslararası boyutunun katkısı yadsınamaz bir gerçektir (Maringe, 2010).

Sosyo kültürel gerekçelere ilişkin farklı görüşler mevcuttur. Bir öğrencinin kendi ülkesinde açılan uluslararası bir yükseköğretim kurumunda eğitim görmesi millî kimlik ve yerel kültür çerçevesinde çok fazla olumsuz etkiye sahip olmayabilir. Diğer yandan yabancı bir ülkeden ithal edilen eğitim hizmetinin yerel ve millî kültürle olan uyum düzeyi daima tartışma konusudur. Sosyo kültürel gerekçelere ilişkin bir başka görüş ise yabancı bir ülkeye eğitim amaçlı giden bireylerin akranlarına göre daha avantajlı bir konumda oldukları yönündedir. Uluslararası akademik değişim programlarıyla sağlanan bireysel gelişimin, akademik ve sosyal sebeplerden çok daha önemli olduğu düşünülmektedir. Bu konuda özellikle Amerikan üniversiteleri, uluslararasılaşmada önemli bir konu olarak bireysel gelişime odaklanmaktadır (Knight & de Wit, 1995). Çünkü uluslararasılaşma sürecindeki deneyimler, öğrencinin uluslararası ve kültürler arası farkındalığını en üst seviyeye çıkarabilmekte ve öğrenci küresel dünyanın istediği şekilde bir dünya vatandaşı olabilmektedir. 

Bir ülkenin yabancı bir ülkeden eğitim alanında yenilikçi fikirler alması ve bu fikirleri çeşitli alanlarda uygulaması sosyo kültürel kazanımlar boyutunda değerlendirilmektedir. Yabancı bir ülkede daha iyi eğitim görmüş bireylerin kendi ülkelerine döndüklerinde araştırma ve geliştirme alanlarında fayda sağlaması ve bu şekilde ülkelerinin refah ve kalkınma süreçlerine katkıda bulunması önemlidir (Knight, 2004). Diğer yandan sosyo kültürel gerekçeler, ülkeler arasındaki kültürel ve etnik çeşitlilik bakımından farkındalığın artmasına önemli katkı sağladığı için uluslararasılaşma sürecinde güçlü bir motivasyon aracı olarak değerlendirilir. Bireyin artan kültürlerarası farkındalık ve iletişim becerileriyle yerel, ulusal ve uluslararası bir vatandaş olarak gelişimi sağlanmaktadır. Farklı millî kültürleri tanımak ve anlamak, bireye sosyal bir farkındalık kazandırmakta ve diğer kültürlerden olan bireylere karşı duyarlılık sağlamaktadır. Kültürlerarası farkındalığı artan birey, farklı kültürel özelliklere sahip bireylerle işbirliğine yönelik iletişim kurma konusunda da oldukça başarılı olabilmektedir. Bu bakımdan uluslararasılaşmış bir müfredatla eğitim veren yükseköğretim sistemleri, kültürler arası ilişkiler ve iletişim becerilerinde bilgi ve beceri yönünden iyi donanımlı ve küresel anlamda okuryazar vatandaşların yetişmesinde önemli rol oynar (Biddle 2002). 

 

 

Dünya ülkeleri, uluslararası ilişkilerini yeniden gözden geçirmeye başladığından bu yana siyasi ilişkiler yükseköğretimi uluslararasılaşmaya yönelten bir başka gerekçe olmuştur (Green & Olson, 2003; Olson, Green & Hill, 2006). Ülkeler arası siyasi ilişkiler çeşitli kanallar yoluyla yürütülmektedir. Tarihsel bağlam ve konjonktürde bu kanalların önemi artmakta ya da azalmaktadır. Söz konusu kanallardan uluslararası eğitim, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında önem kazanmıştır.  İkinci Dünya Savaşı sonrası artan uluslararası hareketliliğin politik getirileri yadsınamayacak düzeyde olmuştur. Bu yüzden ülkeler arasındaki jeopolitik ve ekonomik ilişki bağlarını kuvvetlendiren öğrenci, akademisyen, program, ortak diploma ya da araştırma girişimleri gibi uluslararası düzeydeki hareketlilikler günden güne önem kazanmıştır. Söz konusu hareketlilikler sonucu gelişen stratejik ortaklıklar hem gönderen hem de yabancı öğrencileri kabul eden ülkeler için memnuniyet vericidir (Knight, 2006a).

Yükseköğretimde uluslararasılaşma çerçevesinde irdelenen politik gerekçeler, ekonomik gerekçelerle yakından ilişkili olmalarına rağmen İkinci Dünya Savaşı sonrası Amerika’nın uluslararası güç olarak politik nüfuzunu artırmasıyla daha fazla vurgulanmaya başlanmıştır. İkinci dünya savaşı sonrası Amerika’nın uluslararası eğitimin ülkeler arası barış ve huzur ortamına olumlu katkılar sağlayacağı yönünde oluşturduğu gündem, dünya çapında önemli derecede kabul edilmiştir. Bu dönemde uluslararası eğitim özellikle millî güvenlik ve dünya çapında barışın korunması gibi dış politika konuları için faydalı bir araç olarak görülmektedir (Knight, 1997). Uluslararası eğitimin dünya barış ve huzur ortamına katkı sağlayan bir araç olduğuna ilişkin söz konusu iyimser görüş, günümüzde de Amerikan yükseköğretim politikalarında geçerliliğini korumaktadır. Diğer yandan politik gerekçelere dayalı yürütülen uluslararasılaşma sürecinin iddia edildiği gibi barış ve huzur sağlayıcı özelliğinden çok Batı emperyalizminin ve hegemonyasının devamını sağladığı yönünde eleştiriler de mevcuttur (de Wit, 2002). Bu eleştirilere ek olarak, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülke liderlerinin yetiştikleri gelişmiş ülke yükseköğretim kurumları da örnek verilebilir. Batı, dış ilişkilerde en değerli araçların yükseköğretim kurumlarında sunulan eğitim, öğretim ve değişim programları olduğunu düşünmektedir (Kapur & Crowley, 2008).

Uluslararasılaşma sürecinin politik gerekçeleri Avrupa bağlamında incelendiğinde, Avrupa Komisyonu eğitim programlarının Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ülkelerine açılması, Avrupa Birliği ülkeleri ile Avrupa Serbest Ticaret Birliği ülkeleri arasında gelecekteki muhtemel iş birliklerine hazırlık olarak değerlendirilebilir. Diğer yandan Avrupa Birliğinin Erasmus Plus programlarının Doğu Avrupa ülkelerine açılması da aynı bağlamda görülebilir. Söz konusu ülkelerden Bulgaristan ve Romanya son yıllarda Avrupa Birliği üyesi olmuştur. Buna benzer olarak, Avrupa Birliği eğitim programlarının Türkiye’ye de açılmış olması gelecekteki muhtemel işbirlikleri için zemin hazırlama süreci olarak değerlendirilebilir.

 

 

Yükseköğretimde uluslararasılaşmanın ekonomik gerekçeleri; ekonomik gelişme, finansal kazançlar ve nitelikli iş gücünün yetişmesi gibi boyutlarda ele alınabilir. Ulusal, bölgesel ve kurumsal düzeyde incelenen ekonomik gerekçeler, özellikle son 20 yılda uluslararasılaşmanın en önemli motivasyon aracı olmuştur. Bu durumun Dünya Ticaret Örgütü’nün himayesinde 1995 yılında imzalanarak yürürlüğe giren The General Agreement on Trade in Services (GATS) Hizmet Ticareti Genel Anlaşması kapsamında yükseköğretim hizmetlerinin serbest piyasaya devredilmesiyle yakından ilişkili olduğu söylenebilir. Söz konusu anlaşma gereğince yükseköğretim hizmetleri sınır ötesinde serbestçe dolaşabilmekte ve eğitim hizmeti ithal ve ihraç edilebilen bir meta haline dönüştüğü için ulusal, bölgesel ve kurumsal bazda ciddi ekonomik getiriler sağlamaktadır. Uluslararası sınırlar boyunca geliştirilen ortaklıklar, yeni bayilik düzenlemeleri, uydu kampüsler, çevrimiçi uzaktan eğitim sunumu ve tam zamanlı yabancı öğrenci sayısının artırılması gibi konularda birbirleriyle rekabet eden ülkeler için artan ekonomik getiri anlamına gelmektedir (Knight, 2004).  Örneğin, Birleşik Krallık sunduğu yükseköğretim hizmeti kapsamında yabancı öğrencilerden elde ettiği gelirle ekonomisine yıllık yaklaşık 10 milyar pound kazandırmaktadır (Universities UK, 2011). Aynı şekilde bölgesel bağlamda Avrupa Birliği de ciddi gelirler elde etmektedir. Kurumsal açıdan düşünüldüğünde, Harvard Üniversitesi’nin yabancı öğrencilerden elde ettiği gelirle ar-ge faaliyetlerine ayrılan bütçesini önemli derecede artırdığı da dikkat çekici bir gerçektir.

Yükseköğretimde uluslararasılaşmanın ekonomik gerekçelerinin bir başka boyutu gelecekteki muhtemel ekonomik ilişkilere yapılan yatırım olarak ele alınabilir. Bu bağlamda çoğu hükümet, gelecekte ülkelerinde söz sahibi olma potansiyeli olan yabancı öğrenciler için burs programları geliştirmektedir. Politik gerekçelerle yakından ilişkili olan bu boyutta, hükümetler burs verdikleri öğrencilerin edindiği izlenimlerden dolayı gelecekteki hükümetler arası işbirliği ve yatırım programlarına destek verme ihtimallerinin yüksek olduğunu dikkate almaktadır. Bu uygulama, özelikle uluslararası rekabetin çok fazla olduğu alanlarda eğitim aldığı ülkeye karşı daha olumlu bir tutum sergilemesi beklenen bireyler için yapılan bir yatırımdır. Bu duruma Alman hükümetinin Rus öğrenciler için yönetim alanında sunduğu burslar örnek olarak verilebilir (Knight & de Wit, 1995). Türkiye hükümetinin çeşitli alanlarda eğitim almak isteyen yabancı öğrencilere verdiği burslar da bu kapsamda değerlendirilebilir.     

Bazı ülkeler gelir sağlamak amacıyla eğitim hizmetlerini ihraç etmeye eğilimliyken, bazıları da eğitim program ve kurumlarını ithal etme yönünde uygulama yapmaktadırlar. Eğitim hizmetlerini ihraç eden ülkeler, ulusal ve kurumsal düzeyde ekonomik gelir elde etmeyi amaçlar. Bu ülkeler özellikle ücretli eğitim hizmetlerini önemli bir gelir kalemi olarak değerlendirmektedirler (Davis, Olsen & Bohm, 2000). Bu yüzden son zamanlarda yüksek katkı ücreti ödeyen uluslararası öğrenciler, üniversiteler için önemli bir motivasyon aracı haline gelmiştir (Knight, 2013). Avustralya ve Yeni Zelanda uluslararası pazarda yükseköğretimi ihraç malı olarak değerlendirdiği için uydu kampüs ya da uzaktan eğitim gibi uygulamalarla yükseköğretimin pazarlanması konusunda çok önemli çalışmalar yapmaktadır (de Wit, 2002). Aynı şekilde İngiltere ekonomik getirisinden dolayı yükseköğretimde uluslararasılaşma kapsamında üniversitelerin daha fazla yabancı öğrenci çekmesi yönünde politikalar geliştirmektedir (Bruch & Barty, 1998). İngiltere’nin kabul ettiği öğrencilerin çok büyük bir bölümü tüm eğitim masraflarını kendileri karşılamaktadır. Bu durum İngiltere ekonomisi için önemli bir katkı olarak görülmektedir. Yükseköğretim hizmetlerini ithal eden ülkeler, millî kapasiteyi artırma sürecinde söz konusu eğitim program ve kurumlarından yararlanmaya çalışmaktadır. Artan eğitim talebi her zaman ülkelerin öz kaynaklarıyla karşılanamayabilir. Bu yüzden özellikle bilgi ekonomisinin gerektirdiği iş gücünü oluşturmak, millî kapasiteyi geliştirmek ve eğitime erişimi artırmak gibi nedenler, yükseköğretim hizmetlerini ithal etmeyi gerekçelendirmektedir (OECD, 2002). Ekonomik küreselleşme sonucu uluslararası özelliği artan iş gücü piyasası, bireylerin uluslararası arenada birbirleriyle rekabet etme zorunluluğunu gündeme getirmiştir. Küresel ekonominin ihtiyaç duyduğu iş gücü, politikacılar ve uluslararası eğitimciler tarafından yükseköğretimde uluslararasılaşmanın önemli bir sebebi olarak sık sık dile getirilmektedir. Ancak uluslararasılaşmanın iş gücüne etkilerine ilişkin yapılan sınırlı sayıdaki çalışmaların artırılmasıyla iş gücü ve uluslararasılaşma ilişkileri daha net anlaşılabilir (Knight & de Wit, 1995).

Uluslararasılaşma sürecini başarıyla yürüten yükseköğretim kurumlarının özelliklerini inceleyen Maringe & Gibbs (2009) ekonomik gerekçelere dayanan uygulamaların ön planda olduğunu ortaya çıkarmışlardır. Bu kurumlar aşağıdaki özelliklere sahiptirler:

1.Gelir getiren çok çeşitli kaynaklara sahiptirler.

2.Yıllık gelir hareketleri çok yüksektir.

3.Yerel ve bölgesel ekonomik kalkınmaya daha güçlü katkı sağlarlar.

4.Çeşitli iş profillerine sahiptirler.

5.Daha fazla öğretim üyesi ve öğrenci çekerler.

Yukarıdaki kurumsal özellikler ile kurumun ekonomik performansı arasında yüksek düzeyde olumlu bir ilişkinin olduğu söylenebilir. Bu durumda küresel bilgi ekonomisinde ekonomik gerekçeleri ön plana alan uygulamalar yapan üniversitelerin daha başarılı bir uluslararasılaşma süreci yaşayabilecekleri ve kurumun ekonomik performansını önemli derecede artırabilecekleri düşünülebilir.

4.Akademik Gerekçeler

Yükseköğretimde uluslararasılaşmanın akademik gerekçeleri; araştırma geliştirme faaliyetlerine uluslararası bir boyut kazandırma, akademik ufkun genişlemesi, kurumsal gelişim ve kalite bağlamında değerlendirilmektedir. Bu gerekçeler, yükseköğretim sistemlerinin eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetlerinin uluslararası boyutunu geliştirme süreciyle yakından ilişkilidir (Knight, 1997). Söz konusu ilişki uluslararasılaşmayı, kurumun temel misyon ve vizyonu, kurumsal kapasite gelişimi için olumlu bir dönüşüm öznesi ve en önemlisi kaliteyi yükseltmenin temel koşulu olarak değerlendiren politikalarda gündeme gelmektedir (Smith, 1994). Küresel bilgi ekonomisinde ayakta kalabilmek için yükseköğretim kurumları, inovasyon ve patent girişimlerini bugüne kadar hiç olmadığı biçimde artırmaya çalışmaktadırlar. Bu durum politika yapıcıları, yükseköğretimin araştırma geliştirme faaliyetlerine ilişkin politikalarını revize etmeye yöneltmektedir. Yerel bağlamda yapılan Ar-Ge çalışmaları nitelikli küresel talebi karşılamakta zorlandığı için yükseköğretim kurumları uluslararaslaşma yoluyla Ar-Ge faaliyetlerine uluslararası bir boyut kazandırmaya çalışmaktadırlar. Bu şekilde küresel düzeyde rekabet gücünü artırmaya çalışan kurumlar, akademik yeterliliği üst seviyede olan beyinleri çeşitli teşviklerle bünyelerine katarak araştırma geliştirme potansiyellerini daha verimli kullanmayı amaçlamaktadırlar. 

Bir yükseköğretim sisteminde uluslararası akademik standartları sağlamak için üniversiteler, eğitim kalitesi ve uluslararasılaşma arasındaki ilişkiyi geliştirerek eğitim, öğretim ve araştırma alanlarında uluslararası akademik standartları yakalamaya çalışmaktadırlar (Knight, 1997). Söz konusu standartları yakalamaya çalışan üniversitelerin çabaları, ulusal ve uluslararası bağlamda tanınırlığı gündeme getirmiştir. Bir üniversite uluslararasılaşmayı ön plana aldığı takdirde ulusal ve uluslararası arenada tanınır hale gelebilir. Diğer yandan uluslararasılaşma sürecinde rekabeti ön plana alan ekonomik gerekçelerin aksine işbirliğini teşvik eden akademik gerekçeleri (Huisman & van der Wende, 2004) dikkate alan üniversiteler, yabancı öğretim üyesi ve öğrenci alımı, denizaşırı üniversitelerle ortaklıklar geliştirmek gibi pek çok akademik konuda avantajlı konumda olabilmektedir (Biddle, 2002). Bu tür uluslararası üne sahip kurumlar, dünyadaki en zeki öğrenci ve araştırmacıları kazanırken uluslararası projelerde de bulunma fırsatını yakalamaktadır.

Dünya çapında yükseköğretim sistemleri çeşitli sebeplerle kalite sorunları yaşamaya başlamışlardır. Bu sebepler; artan öğrenci sayısına paralel olarak doktoralı öğretim elemanı sayısının değişmemesi, yükseköğretime ayrılan devlet bütçelerinin kısıtlanması, fakir ülkelerden zengin ülkelere doğru beyin göçü, gelişmiş ülke üniversitelerinin zeki öğrencileri çekmesi ve üniversiteler arası işbirliklerinin eşit olmayan şartlarda yürütülmesi olarak sıralanabilir (Maringe ve diğ, 2013). Bu bağlamda uluslararasılaşmanın kalite üzerindeki olumlu etkisi, akademik gerekçelerin önemli bir kategorisi olarak değerlendirilebilir. Alan yazında bir üniversitenin uluslararası özelliğinin artması ile eğitim kalitesinin de yükseldiğine ilişkin görüşler mevcuttur. Jang (2009), uluslararasılaşma ve eğitim kalitesi arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasında, üniversitenin uluslararasılaşması ile birlikte eğitim kalitesinin de yükseldiğini bulgulamıştır. Kurumsal kaliteyi geliştirmek için uluslararasılaşmaya daha fazla önem verilmesi gerektiğini vurgulayan Jang (2009), bir üniversitede yabancı öğretim üyesi ve öğrencilerin bulunmasının kurumsal kalite açısından büyük etkisi olduğunu ifade etmiştir. Bu bağlamda eğitim, öğretim ve araştırma hizmetlerine uluslararası bir boyut kazandırmanın eğitim kalitesini yükseltmesi beklenen sonuç olarak değerlendirilebilir. Ancak bu görüşleri doğrulayabilecek yeterli derecede çalışma henüz yapılmamıştır (Knight, 2001). 

Yükseköğretimde uluslararasılaşmaya ilişkin gerekçeler genel anlamda dikkate alındığında, birbirleriyle ilişkili oldukları açıkça görülebilir. Bu yüzden uluslararasılaşma gibi kapsamlı bir politika yürütmek için süreç içinde tüm gerekçelerin dikkate alınması gerekmektedir. Diğer yandan söz konusu gerekçeler, konjonktüre bağlı olarak dönem dönem ağırlık kazanabilmektedir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında önem kazanan politik gerekçelerin yerini Soğuk Savaş döneminin sona ermesiyle ekonomik gerekçelerin alması örnek olarak verilebilir (de Wit, 1999). 

 

 

Yükseköğretimde uluslararasılaşma sürecine giren ülke ve üniversiteler; akademik, sosyo kültürel, politik ve ekonomik alandaki çeşitli gerekçelerle süreci yürütmektedir.  Alan yazındaki araştırmalar incelendiğinde, uluslararasılaşma gerekçelerinin, araştırmanın yürütüldüğü bağlam çerçevesinde farklılıklar gösterdiği gözlenmiştir. Genel bir izlenim edinmek için küresel düzeyde yapılan araştırmalar incelendiğinde, öğrencilerin uluslararası ve kültürlerarası farkındalık düzeylerini artırma, eğitim ve öğretim kalitesini yükseltme, araştırma ortaklıkları kurma gibi gerekçelerin üniversiteleri uluslararasılaşmaya yönelttiğine ilişkin bulgulara ulaşılmıştır (Egron-Polak & Hudson, 2014). Diğer yandan akademik kaliteyi yükseltme, öğrencileri küresel dünya vatandaşı olarak yetiştirme ve kültürlerarası farkındalığı artırma gibi gerekçelerin ön planda olduğu görülmektedir (Jang, 2009; Tarrant, Rubin & Stoner, 2014).Sosyo kültürel ve akademik gerekçelerin yanı sıra bazı araştırmalarda ekonomik gerekçelerin ön planda olduğu gözlenmiştir. Küresel pazarda yerini alan yükseköğretim sistemlerinin uluslararasılaşma gerekçeleri ekonomik motivasyonlardan bağımsız değildir (Altbach, 2005). Örneğin, Amerika, İngiltere, Avustralya, Almanya ve Fransa gibi uluslararasılaşmayı ekonomik gerekçelere dayandıran ülkeler, yükseköğretimi ihracat kalemi olarak değerlendirmektedir (NAFSA, 2013). Gelişmiş ülke kategorisinde bulunan bu ülkelere yönelik yapılan çalışmalarda, yükseköğretimde uluslararasılaşmanın rekabete dayalı ekonomik kazanç temelinde yürütüldüğü bulgularına ulaşılmıştır (Kelly, 2012; Lowrie & Hemsley-Brown, 2011). Söz konusu ülkeler, dünya çapında dolaşımda olan tüm uluslararası öğrencilerin yarısına eğitim sunmakta  (OECD, 2014) ve aynı şekilde bilgi üretiminin de yüzde 40’tan fazlasını bu ülkeler yapmaktadır (SCImago, 2015). Bu verilerden yola çıkarak, söz konusu ülkelerin diğer alanlarda olduğu gibi akademik alanda da uluslararasılaşma yoluyla küresel hegemonyalarını pekiştirdikleri söylenebilir. Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinin uluslararası dergi veri tabanlarına üyelikleri bu duruma verilebilecek somut bir örnektir. Söz konusu veri tabanı üyelikleri, bilgi üretiminin katma değere dönüştüğünün ve pekiştirilen hegemonyanın açık bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. 

Ekonomik gerekçeler çerçevesinde yürütülen çalışmalara ek olarak yükseköğretimde uluslararasılaşma gerekçelerinin, ülkelerin gelişmişlik düzeylerine göre farklılıklar gösterebileceğini belirten Maringe ve diğ, (2013) konuya ilişkin kapsamlı bir çalışma yapmışlardır. Çalışma bulgularına göre Avrupa ve Kuzey Amerika üniversiteleri uluslararasılaşma süreçlerini finansal kazanç için bir zorunluluk olarak görürken, Konfüçyan ve Orta Doğu üniversitelerinin uluslararasılaşma gündemine akademik ve sosyo kültürel gerekçeleri aldığı, Güney bölgelerdeki az gelişmiş üniversitelerin ise akademik gerekçelere önem verdiği belirtilmektedir (Maringe ve diğ, 2013).  Sonuç olarak, alan yazındaki çalışmalardan elde edilen bulgular doğrultusunda, uluslararasılaşma gerekçelerinin sosyo kültürel, akademik, ekonomik ve politik motivasyonlara dayandığı söylenebilir. Söz konusu motivasyonlar, ülkelerin gelişmişlik düzeylerine ve uluslararasılaşmaya verdikleri öneme göre farklılıklar gösterebilmektedir. Türkiye yükseköğretimini uluslararasılaşma açısından ele alan Selvitopu (2016) uluslararasılaşma sürecini göreceli olarak daha başarılı yürüten bazı üniversitelerin, uluslararasılaşmaya ilişkin gerekçelerinin sosyo kültürel ve akademik motivasyonlara dayandığını belirlemiştir. Diğer yandan politik ve ekonomik motivasyonlara ilişkin ihmalin eğitimsel alt yapı kalitesi, markalaşma, tanıtım ve pazarlama gibi alanlardaki eksikliklerden kaynaklandığı söylenebilir. 

Kaynakça

Altbach, P. G. (2005). Higher education in India 4. Education in India, 1, 244.

Biddle, S. (2002). Internationalisation: Rhetoric or reality? ACLS occasional paper no. 56. New York: American Council of Learned Societies.

Bruch, T., & Barty, A. (1998). Internationalizating British higher education: Students and institutions. In Scott, P. (Ed.) The Globalization of Higher Education. Buckingham: SRHE and Open University Press.

Davis, D., Olsen, A., & Bohm, A. (2000). Transnational education providers, partners and policy: Challenges for Australian institutions offshore: A research study. Presented at the 14th Australian International Education Conference. Brisbane.

Delgado-Márquez, B. L., Hurtado-Torres, N. E., & Bondar, Y. (2011). Internationalization of higher education: Theoretical and empirical investigation of its influence on university institution rankings. Universities and Knowledge Society Journal, 8 (2), 101-122.

De Wit, H. (2002). Internationalization of higher education in the United States of America and Europe: A historical, comparative, and conceptual analysis. Westport, Connecticut: Greenwood.

De Wit, H. (1999). Changing rationales for the internationalization of higher education. International higher education. Retrieved from https://ejournals.bc.edu/ojs/index.php/ihe/article/viewFile/6477/5700

Egron-Polak, E., & Hudson, R. (2014). Internationalization of higher education: Growing expectations, fundamental values: IAU 4th global survey. Paris: International Association of Universities.

Egron-Polak, E. (2012). Higher education internationalization: Seeking a new balance of values. Trends & Insights For International Education Leaders. Retrieved from http://www.nafsa.org/_/File/_/ti_new_balance.pdf

Green, M. F., & Olson, C. L. (2003). Internationalizing the campus: A user's guide. Washington, DC: American Council on Education.

Huisman, J., & Van Der Wende, M. (2004). The EU and Bologna: Are supra and international initiatives threatening domestic agendas? European Journal of Education, (39), 349–357. doi: 10.1111/j.1465-3435.2004.00188.x

Jang, J. Y. (2009). Analysis of the relationship between internationalization and the quality of higher education. Dissertation, University of Minnesota, Minneapolis, MN.

Kapur, D., & Crowley, M. (2008). Beyond the ABCs: Higher education and developing countries. Working Paper no. 139. Washington, DC: Center for Global Development.

Kelly, S.S. (2012). Economic impact of internatıonal students attending an institution of higher education in the United States. Dissertation. Louisiana State University, The Department of Educational Theory, Policy, and Practice.

Knight, J. (2013). The changing landscape of higher education internationalisation–for better or worse? Perspectives: Policy and Practice in Higher Education, 17 (3), 84-90.

Knight, J. (2008). Higher education in turmoil. The changing world of internationalization. Rotterdam: Sense Publishers.

Knight, J. (2006a). Internationalization: Concepts, complexities and challenges. In J. Forest & P. Altbach (Eds.), International handbook of higher education (207– 228). Dordrecht, Netherlands: Springer Academic Publishers. 

Knight, J. (2006b). Internationalization of higher education: New directions, new challenges. 2 nd Global Survey Report. Paris Cedex, France: UNESCO.

Knight, J. (2004). Internationalization remodeled: Definition, approaches, and rationales. Journal of Studies in International Education, (8), 15-31.

Knight, J. (2001). Monitoring the quality and progress of internationallization. Journal of Studies in International Education, 5 (3), 228-243.

Knight, J. (1997). Internationalization of higher education: A conceptual framework. In Knight, J., & de Wit, H. (Eds.), Internationalization of higher education in Asia Pacific countries. Amsterdam.

Knight, J., & de Wit, H. (1995). Strategies for internationalisation of higher education: Historical and conceptual perspectives. In de Wit, H. (ed.) Strategies for internationalisation of higher education: A comparative study of Australia, Canada, Europe and the United States of America. Amsterdam.

Lowrie, A., & Hemsley-Brown J. (2011). This thing called marketisation. Journal of Marketing Management, 27 (11-12), 1081-1086.

Lipsett, A. (2009). Overseas students now 20% of UK graduates. Education Guardian. Retrieved from http://www.theguardian.com/education/2009/jan/29/overseasstudents-british-degrees

Maringe, F., Foskett, N., & Woodfield, S. (2013). Emerging internationalisation models in an uneven global terrain: Findings from a global survey. Compare: A Journal of Comparative and International Education, 43 (1), 9-36.

Maringe, F. (2010). The meanings of globalization and internationalzation in HE: Findings from a world survey. In Maringe, F. & Foskett, N. (Eds). Globalization and Internationalization in Higher Education: Theoretical, Strategic and Management Perspectives. (17-33). London: Continuum International Publishing Group.

Maringe, F., & Gibbs, P. (2009). Marketing higher education: Theory and practice. McGraw Hill, England.

NAFSA: Association of International Educators. (2013). The economic benefits of international students to the U.S. economy academic year 2011-2012. Retrieved from http://www.nafsa.org/_/File/_/eis2013/USA.pdf

OECD. (2014). Education at a Glance 2014: OECD Indicators. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/eag-2014-en 

OECD. (2002). Indicators on internationalisation and trade of post-secondary education. Center for Educational Research and Innovation. OECD/US Forum on Trade in Educational Services.

Olson, C. L., Green, M. F., & Hill, B. A. (2006). A handbook for advancing comprehensive internationalization: What institutions can do and what students should learn?. Washington, DC: American Council on Education.

Selvitopu, A. (2016). Türk yükseköğretiminde uluslararasılaşma stratejileri: Süreç yaklaşımı çerçevesinde nitel bir inceleme. Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Eskişehir.  

SCImago. (2015). Country rankings. Retrieved from http://www.scimagojr.com/countryrank.php

Smith, A. (1994). International education: A question of quality. Occasional Paper no: 7, Amsterdam, EAIE.

Tarrant, M. A., Rubin, D. L., & Stoner, L. (2014). The added value of study abroad fostering a global citizenry. Journal of Studies in International Education, 18 (2), 141-161.

Universities UK, (2011). Higher education in focus: Driving economic growth. Retrieved from http://www.universitiesuk.ac.uk/highereducation/Documents/2011/DrivingEconomicGrowth.pdf