Küreselleşen dünyamızda her geçen gün git gide artmakta olan yükseköğretimde uluslararasılaşma olgusu ile birlikte birçok öğrenci öğretimlerine devam etmek maksadıyla dünyanın birçok farklı ülkesine göç etmekte, öğretimlerini kendi ülkeleri haricindeki ülkelerde karşılamaktadır. Bundan mütevellit olarak öğrenciler, tercih edecekleri bölümlerin mahiyetlerine, iş bulma durumlarına ve beraberinde gidecekleri ülkede tercih edeceklerin bölümlerin ne derece yetkin olduğu; dünya etrafınca yetkinliğinin ne denli olduğu, gelecekteki yerlerini araştırmakta ve kendi seçimlerini bahse tabi tuttuğumuz gibi birçok farklı alan etrafında bir süzgeçten geçirerek gerçekleştirmektedirler (Yüksek Öğretim Kurulu, 2017).
Ülkemizin Yabancı Öğrenci Bağlamındaki Potansiyeli
Yükseköğretim Kurumumuzun paylaştığı veriler ışığında 13-14 seneleri içerisinde, ülkemizde eğitim ve öğretimine devam eden öğrenci sayısı, ülkemizin bir üyesi olduğu öğrenci değişim programları, çeşitli anlaşmalar ile birlikte seneler itibari ile katlanarak artmış ve dile getirmiş olduğumuz zaman dilimi içerisinde %80’i devlet; %20’si vakıf üniversiteleri olmak üzere 48 bin 154 öğrenciyi kendi bünyesi içerisinde barındırmıştır. Bu rakamlar, takiben seneler içerisinde de ivmelenmeye devam etmiş, 2014 senesi içerisinde 72 bin 178’e çıkmış, 2015’te 87 bin 903’e yükselmiştir. 2017 – 2018 eğitim öğretim seneleri içerisinde 125 bin 138 gibi büyük bir rakama ulaşan yabancı öğrenci mevcudiyetimizde en fazla yabancı öğrenciyi bünyesinde barındıran ilimiz İstanbul, üniversitemiz ise İstanbul Üniversitesi olmuştur. Bahse tabi tuttuğumuz seneler içerisinde İstanbul Üniversitesi mevcudiyetinde yer alan yabancı öğrenci sayısı 7 bin 442 ile kayda geçmiştir (Özer, 2014: 10 - 13).
Ülkemizin gerek yükseköğretimde uluslararasılaşma eylemleri gerekse de bu eylemler çerçevesinde atmış oldukları adımlar ile yabancı öğrencilerin yükseköğretim maksatlı göçlerinde tercihleri arasında yer almaya başlamıştır. Kanun ve mevzuatta yükseköğretimdeki yabancı öğrencilere de yer vermesi, her geçen zaman bu düzenlemeleri daha iyi bir düzeye taşımak için çabalaması da pek tabiidir ki ülkemiz içerisinde öğrenimlerine devam yabancı uyruklu öğrencilerin sayısının her sene artmasına sebebiyet olmuştur. Nitekim ülkemiz gerek hukuki gerek sosyal bağlamda yükseköğretimde uluslararasılaşma üzerine atmış oldukları adımların neticesinde 2018 – 2019 seneleri içerisinde 154 bin 505 yabancı uyruklu öğrenciyi bünyesinde barındırmış ve barındırmaya devam etmektedir. 2020 senesi itibariyle de artışta olan bu sayı, uzmanların görüşlerine göre 2023 de oldukça yüksek bir düzeye ulaşacaktır. Son dönemlerde ülkemizin uluslararası sahadaki etkinliğinin artması, bilinirlik düzeyinin yükselmesi ile birlikte yükseköğretimde uluslararasılaşma kavramının birçok kurum ve kuruluş tarafından kalkınma, iktisadi ilerleme üzerindeki etkilerinin de fark edilmesiyle bu alana yönelik çalışmalarını yoğunlaştırmıştır. Bu çalışmaların neticesinde iktisadi anlamda kzanımlar elde etmek isteyen, siyasi ve politik düzende global barışa katkı sağlamak için çabalayan ülkemiz, yabancı öğrenciler için ülkemizi çekim merkezi haline getirmeye çalışmaktadır Bahse tabi tuttuumuz husus hakkında çalışmaların her geçen zaman devam etmesi de ülkemizin bu hedefte istikrarlı bir şekilde ürüdüğünü göstermekte ve beraberinde ise bu atılım ve düzenlemelerinin meyvesini alacağını göstermektedir (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2018).
Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Ulusal ve Beşeri Ekonomideki Yeri
Globalleşme ile birlikte işgücünün ve işgücü piyasasının ehemmiyetinin hızla artmakta olduğu günümüz sınırları içerisinde, uluslararası öğrenci hareketliliği nicel miktarda oldukça önemli noktalara gelmiş ve her geçen gün de göstermiş olduğu bu artışı destekler nitelikte yoluna devam etmektedir. Ülkeler, iktisadi kalkınma ve gelişmişlik düzeylerinde yeterli düzeye erişmek, bulundukları düzeyden daha ileri bir ahvale yönelmek maksadıyla nitelikli insan gücünün yanı sıra bu nitelikli insan gücünü kendine çekebilmenin önemini de kavramış bulunmaktadırlar. Bunun hasebinde yeni bilgiler üretebilen, teknolojiyi küresel bilgi dahilinde bilim ve gelişmişlik için kullanabilen; öğrenmiş olduğu kazanımları sosyal fayda bağlamda ifade edebilen bir kalkınma anlayışına daha doğru bir ifade ile insan temelli bir kalkınma anlayışına sahip bir şekilde eylemlerine devam etmektedirler. Dünya bu görüş ekseriyetinde ilerlemeye devam etmesine müteakiben ülkemiz de kendi gelişimini, hızlı kalkınma planlarını destekleyecek genç; dinamik ve beraberinde bilgi kazanımına sahip bireylere ihtiyaç duymaktadır. Bundan dolayı ülkemizde diğer dünya ülkeleri gibi kalkınma ve iktisadi büyüme alanında, gelişmişlik açısından kendisine faydası olacak kişileri istihdam etme, bu hususları tahsis edebilecek yabancı öğrenciler için kendi üniversitelerimizin ve ülkemizin çekim merkezi halini alması maksadıyla dünya üzerindeki birçok ülke gibi çaba sarf etmektedir. Bahsetmekte olduğumuz sebepler hasebiyle birçok ülke, farklı ülkelerdeki insan gücünü kendisine çekebilmek, yenilik ve değişim temelli bir anlayış benimsemişlerdir (OECD, 2021).
Bir ülkenin gelişmiş ülkeler düzeyine çıkabilmesi, kalkınmışlığını tahsis edebilmesi için eğitim sistemi gözden geçirilmeli ve dile getirmiş olduğumuz ahvale uygun, küresel şartları bünyesinde barındıran bir konumda olmalıdır. Eğitim açısından kendi sistemlerini global piyasa ile entegre bir vaziyete sokmuş olmaları, küresel standartları karşılıyor olmaları da ülkeler açısından ehemmiyet arz etmektedir. Pek tabiidir ki yükseköğretimde bu standartları sağlammış olmak, yükseköğretimde uluslararasılaşma kapsamında ülkelerin yabancı öğrenciler için kendilerini bir çekim merkezi haline gelmelerinin önünü açacaktır. İnsan temelli ve sosyal bağlam dâhilinde bir düzenleme ile eğitim sistemini revize etmiş ülkeler, kalkınma ve iktisadi büyüme, gelişmişlik düzeyindeki ihtiyaç duyduğu seviyelere hızlı bir şekilde gelmesi şüphesiz ki kaçınılmazdır (Yüksek Öğretim Kurulu, 2017).
“İyi yetişmiş insan gücü ülkelerin geleceğini inşa etmeleri açısından önemlidir. Ayrıca iyi eğitilmiş ve gerekli niteliklere sahip insan gücü beşeri sermayenin gelişimi açısından da önem önemlidir.” Beşeri sermaye şeklinde adlandırdığımız olgu, bir toplum içerisindeki kişilerin, grupların yahut özelinde bireylerin kendi bünyelerinde barındıkları bilgi, birikim, iş becerisi, hayat tecrübesi ve iş deneyimi gibi konuları içermektedir. Tüm bu hususların genel bütününün kapsamlı olarak ifade edilmesine ‘Beşeri Sermaye’ denilmektedir. Daha farklı bir ifade ile beşeri sermaye, bir alanda gerekli eğitimleri almış, bilgi ve birikim düzeyinde doyurucu bir noktaya ulaşmış, kültürlü ve sağlıklı düşünebilme yetilerine sahip olan insanlar bütününü ifade etmektedir. Bu sermayeden ülkeler kendi ülkelerinin ve toplumun menfaati için faydalanmak istemekte ve bunun hasebiyle çeşitli şekillerle yükseköğretimde uluslararasılaşma hususunda çekim merkezi olmaya çalışmaktadırlar (Çağlar, 1999).
Yabancı Öğrencilerin Tercih Ettikleri Üniversite ve Bölümler Üzerine Bir Değerlendirme
2019 senesi itibari ile çeşitli alanlarda ön lisans eğitimlerinden doktoraya kadar ülkemizde yaklaşık 154 bin 505 öğrenci yükseköğretim kariyerlerine devam etmektedir. Ülkemizin bünyesinde barındırmış olduğu yabancı öğrenci sayısı Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, İngiltere yahut Fransa gibi ülkeler ile kıyaslandığında pek tabii ki düşük bir vaziyettedir. Genel çerçevesi ile baktığımızda ülkemizin son yirmi yılındaki yabancı öğrenci potansiyelinde yaşanan iniş ve çıkışlar ülkemizin bu duruma daha çok dikkat etmesi gerektiği ve şimdiye kadar istikrarlı bir yol izlememiş olduğunun göstergesidir.
YÖK’ten aldığımız 2016 – 2020 seneleri arasındaki süreçleri kapsayan verilere baktığımızda, yükseköğretimdeki uluslararasılaşma hareketlerinin temelini oluşturan programlardan yararlanan öğrenci sayılarının zaman içerisinde istikrarlı bir vaziyet tahsis etmediğini, niş ve çıkışlara sahip olduğunu göstermekte ve yükseköğretimde uluslarasılaşmaya yönelik atılan adımların, izlenen politikaların ve gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerin dikkate değer bir şekilde revize edilmesi, iyileştirme çalışmalarına gidilmesi gerektiğini göstermektedir.
Ülkemizin bünyesinde yer alan uluslararası öğrenci sayısı, üniversiteler arasında büyük farklılık arz etmektedir. 2019-2020 eğitim yılında, en çok yabancı öğrenciyi bünyesinde barındıran üniversite 6 bin 661 yabancı öğrenci sayısıyla Anadolu Üniversitesi’dir. Anadolu Üniversitesini 6 bin 648 öğrenci sayısı ile İstanbul Üniversitesi takip etmekte, İstanbul üniversitesini ise 5 bine yakın öğrenci sayısı ile Ankara ODTÜ takip etmektedir. Cerrahpaşa’da ise 1787 öğrenci yer Marmara Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Uludağ Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi takip etmektedir.”20018-2020 eğitim öğretim yılı istatistiklerine göre, ülkemizde yükseköğretim gören uluslararası öğrencilerin tercih ettikleri bölümlerin ağırlıkları: İşletme – İktisat %23, Mühendislik bölümleri %20, Fen – Edebiyat %10, Sağlık – Tıp %13 ve eğitim %12’dir.
Öğrencilerin en çok tercih ettiği üniversite ve bölümlerine genel hatları itibari ile bakacak olursa sebepleri şöyledir; (international.gc.ca, 2012: 23).
- Üniversite’nin bulunduğu konum itibariyle içinde barındırmış olduğu demografik yapı
- Hayat pahalılığı ve geçim durumlarının vahameti
- Yükseköğretim için gerekli masrafların boyutu
- Üniversitelerin uluslararasılaşma düzeylerinin ve küresel boyutta farklı üniversiteler ile olan etkileşimlerinin durumu
- Yabancı dilde açılan program sayısı ve çeşitliliği
- Sosyal etkinlik ve faaliyet durumları, sosyokültürel paylaşıma gerek coğrafya gerek üniversite olarak elveriş durumu
- Mezun olduktan sonrası için mezun olunan üniversitenin tanınmışlığı
- Dünya sektörlerinde işletme ve ekonomi alanındaki iş avantajlarının yoğunluğu
- Küreselleşen dünyada mühendislik bilgisi gerektiren alanların artması ve sürdürebilir olma durumunun mevcudiyeti
- Üniversitelerin bilgiye erişim konusunda öğrencilerine sunmuş oldukları imkânların düzeyi
- Kendi idealleri dâhilindeki bölümlerde eğitim – öğretim görmüş olma isteği
- Ülkelerinin ihtiyaç duyduğu alanlarda tahsil sahibi olma maksadı
- Üniversitenin bulunduğu coğrafi konumun klimatik özellikleri
- Teknoloji ile her geçen gün daha da entegre olan dünyada, teknolojinin sürdürülebilir olması açısından gerekli beşeri sermaye donanımına sahip olmak
- Teknoloji ile birlikte artan fen bilimlerinde yetişmiş olan nitelikli iş gücü ihtiyacı
- İstahdam konusunda sorun yaşamama
- Sağlık sektörünün insan var olduğu müddetçe en temel ihtiyaçlardan biri olma durumu
SONUÇ
Yükseköğretimde uluslararasılaşma faaliyetleri kapsamında ülkemiz gerek dâhil olduğu uluslararası anlaşmalar kapsamında gerekse de yükseköğretim hususunda yabancı öğrencilerin tercihleri arasında yer almanın gerek iktisadi gerekse de sosyo politik bağlamda ülkeye olan katkılarının farkında olmasına müteakip her geçen zaman dilimi içerisinde bu alana daha fazla bir ehemmiyet göstermektedir. Ülkemiz, Erasmus ile beraberinde yurtdışına göndermiş olduğu öğrencilerin, oranın kültürleriyle etkileşimde bulunmalarını, bilgi yönetişimden yararlanmayı amaçlamakta ve bu genel kapsamı tüm dâhil olduğu yükseköğretim program ve anlaşmalarından elde etmeyi amaçlamaktadır. Beşeri sermayenin nitelikli ve bilgiye üretime dökebilecek bir düzeye sahip olmasının öneminin ne olduğuna, iktisadi gelişmişlik ve beraberinde kalkınma için nitelikli eğitime tabii olmuş kişilerin ülkenin iktisadi gelişimi açısından katkıda bulunacaklarına olan inançlar, yükseköğretimde uluslararasılaşma kavramlarına duyulan ihtiyacın artmasına ve bu hususta ülkelerin kendilerini yabancı öğrenciler için bir çekim merkezi haline getirmeleri yolunda geliştirme gereksinimlerinin olduğunun farkına varmalarına sebebiyet vermiştir.
Öğrenciler, başta iktisadi olmak üzere devamında sosyal ve sosyokültürel konuları göz önüne alarak, üniversitelerin küresel çaptaki üniversiteler ile olan işbirlikleri ve projelerine dikkat ederek, mezuniyet sonrası istihdam durumuna önem göstererek üniversite tercihlerini gerçekleştirmektedirler. Bundan dolayı ülkemizde en fazla yabancı öğrenci potansiyeline sahip olan üniversitelerin muadili olan üniversitelere nazaran öğrencilere sunmuş oldukları bilgiye ulaşma yollarının çokluğu, mezuniyet sonrası istihdam için öğrencilerine sunmuş oldukları eğitimin niteliği, sosyokültürel faaliyetleri kapsamında ön plana çıkmışlardır. Öğrenciler de kendileri için başta iş bulma sonrasında ise diğer isteklerini karşılayacak bölümlere; bu seçmiş oldukları bölümlerde en iyi eğitimi alabileceklerini düşündüğü üniversitelere yönelmektedirler.
Kaynakça
BAKANLIĞI, T. K. (2015). YÜKSEKÖĞRETİMİN ULUSLARARASILAŞTIRILMASI ÇERÇEVESİNDE TÜRK ÜNİVERSİTELERİNİN ULUSLARARASI ÖĞRENCİLER İÇİN ÇEKİM MERKEZİ HALİNE GETİRİLMESİ. Ankara: Kalkınma Araştırmaları Merkezi.
Çağlar, A. (1999). Türk Üniversitelerinde Öğrenim gören Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Toplulukları Öğrencilerinin Sorunları. Amme İdaresi Dergisi, 32(4), 133 - 169.
international.gc.ca. (2012, 2 8). International Education Strategy. 06 2021, 8 tarihinde international.gc.ca: https://www.international.gc.ca/education/assets/pdfs/ies_report_rapport_sei-eng.pdf adresinden alındı
Kurulu, D. E. (2012). Uluslararası Yükseköğretim ve Türkiye’nin Konumu. İstanbul: Eğitim Ekonomisi İş Konsey Raporu.
OECD. (2021, 06 12). data.oecd.org: https://www.oecd-ilibrary.org/economics/main-economic-indicators/volume-2021/issue-5_9bf844aa-en adresinden alındı
Özer, M. (2012). Türkiye’de Uluslararası Öğrenciler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(1), 10 - 13.
Yüksek Öğretim Kurulu. (2017, 06 30). yok.gov.tr: https://www.yok.gov.tr/Documents/AnaSayfa/Yuksekogretimde_Uluslararasilasma_Strateji Belgesi_2018_2022.pdf adresinden alındı
